14.08. (czwartek) 2024 r. Stowarzyszenie „Klub Przyjaciół Wieliczki” (KPW) zorganizowało wycieczkę do opactwa-klasztoru pw. św. Wojciecha mniszek benedyktynek w Staniątkach w gminie Niepołomice w związku z akcją Cracovia Sacra. Podczas tej akcji, którą zaplanowano na 14 i 15.08.b.r. można było zwiedzić niedostępne na co dzień pomieszczenia opactwa i eksponaty.
Klasztor otacza mur kamienny. Bilety pozyskaliśmy przez internet. Przy wejściu do furty o godz.10.00-tej otrzymaliśmy wejściówki. Oprowadzał nas dr hab. Andrzej Włodarko z PAN w Krakowie. Na wstępie przedstawił historię klasztoru w Staniątkach. Na stronie internetowej czytamy: Klasztor mniszek w Staniątkach jest najstarszym klasztorem benedyktynek w Polsce. Reguła św. Benedykta została napisana we Włoszech w wieku VI. Już więc od piętnastu stuleci jest zachowywana przez liczne wspólnoty zakonnic, takich jak benedyktynki, benedyktynki sakramentki, cysterski i inne. Klasztor w Staniątkach ufundował przed rokiem 1228 (może około 1216?) Klemens Jaksa Gryfita dla swojej córki Wizenny. Konsekracja kościoła miała miejsce w roku 1238 r., a ostateczne zatwierdzenie fundacji (przez papieża Innocentego III) w 1253 r.. Jaksa wyposażył klasztor w całe swoje dziedzictwo, a więc w obszerne włości, z których obecnie nic już nie pozostało oprócz klasztornego ogrodu. Najprawdopodobniej już w średniowieczu przyjmowano tu dziewczęta na wychowanie, co dało początek szkole klasztornej. Szczególny rozkwit opactwa miał miejsce w XVII wieku, kiedy liczyło ono ponad 50 zakonnic.
Po rozbiorach ten klasztor jako jedyny w zaborze austriackim uniknął naznaczenia mu limitu liczebności, toteż w XX wieku mógł wspomóc personelem odradzający się klasztor w Wilnie oraz zasiedlić ponownie skasowany klasztor w Nieświeżu. Po drugiej wojnie światowej władze PRL skasowały szkołę, odebrały resztę posiadanej jeszcze ziemi i czasowo (1954-1956) przesiedliły zgromadzenie do klasztoru w Alwerni. Ani po powrocie sióstr, ani po zmianie ustroju szkoła nie została reaktywowana. Część dawnej ziemi klasztornej (bardzo małą) udało się odzyskać już w czasach III Rzeczypospolitej, ale została natychmiast sprzedana dla opłacenia najkonieczniejszych remontów w kościele. Obecnie klasztorów benedyktynek w Polsce jest dziewięć; tworzą one związek zwany Kongregacją p. w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny Mniszek Benedyktynek w Polsce. Zgromadzenie liczy 18 zakonnic w tym 8 jest w Staniątkach.
Po wysłuchaniu historii benedyktynek w Staniątkach schodami udaliśmy się do korytarza wschodniego klasztoru, gdzie z jednej strony jest ściana pamiątek po bombardowaniu klasztoru przez wojska rosyjskie 11 grudnia 1914 r., w czasie którego zginęło dwóch kapłanów: Wojciech Płukasz i Jan Kurcz. Na ścianach znajdują się też olejne obrazy obrazujące historię klasztoru a pod nimi cele, w których mieszkają mniszki - jedną zwiedzaliśmy. Następnie udaliśmy się do sali, w której była wystawa aniołów na obrazach i figurach z kościoła i klasztoru oraz do muzeum klasztornego.
Do klasztoru od strony południowej przylega kościół pw. Najświętszej Maryi Panny i św. Wojciecha murowany z cegły i kamienia, opięty przyporami. Przed kościołem pogadankę o wydarzeniach z 1914 r. wygłosił Wojciech Nowak, społeczny przewodnik i autor strony internetowej Opactwa w Staniątkach.
Korpus kościoła halowy, 3-nawowy, 3-przęsłowy, natomiast prezbiterium jest 2-przęsłowe, zamknięte ścianą prostą. Od południa do prezbiterium przylega piętrowa przybudówka mieszcząca na parterze zakrystię, pod którą znajduje się krypta fundatorów. Nad zakrystią mieści się oratorium ksieni. Od południa znajduje się kaplica Matki Bożej Bolesnej, od zachodu piętrowe oratorium zakonne mieszczące na parterze muzeum klasztorne, od północy przy korpusie - kruchta w formie kaplicy kopułowej. Wnętrze kościoła sklepione jest krzyżowo-żebrowe. Malowidła ścienne w kościele, zakrystii i oratorium (malował A. Radwański, 1760) przedstawiają tematykę maryjną, pasyjną oraz wątki chwały zakonu benedyktynów. Ołtarz główny oraz dwa ołtarze boczne są rokokowe z XVIII w. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z końca XVI w., w ołtarzach bocznych - obrazy barokowe oraz krucyfiks gotycki z pocz. XV w. Obraz w ołtarzu w kaplicy MB Bolesnej wzorowany jest na wizerunku z kościoła franciszkanów w Krakowie (k. XVI w., koronowany 1924). W arkadzie tęczowej znajduje się osiemnastowieczna figura Chrystusa Ukrzyżowanego unoszonego przez anioły. Ambona rokokowa. W 2020 r. opactwo Benedyktynek w Staniątkach zostało ogłoszone Pomnikiem Historii Polski. Ostatnio wzniesiono tu duży gmach ze środków Promocji Kultury na przyszłe muzeum i archiwum.
Po wyjściu z kościoła, każdy miód nabyć publikacje o klasztorze i kościele w Staniątkach oraz wytwarzane tu produkty spożywcze: pomidory, miód, ciastka.
Po zakończeniu zwiedzania spotkaliśmy się z ksienią Stefanią Polkowską, której wręczyliśmy kryształ soli z wielickiej kopalni, przygotowany przez Michała Anioła, górnika rzeźbiarza wielickiej kopalni i członka KPW, kopie nadania solanek dla klasztoru Benedyktynek w Staniątkach z1232 i z 1242 r., które przygotował Tadeusz Ziobro, „Przewodnik po Powiecie Wielickim pieszo-rowerem - samochodem” i wielicką prasę. W wycieczce uczestniczyło 18 osób w tym z KPW: Grażyna Bieniek, Eugeniusz Bieniek, Marta Borowiec, Halina Dyląg, Marian Dyląg, Jadwiga Duda, Barbara Michalik, Marta Lelito, Aleksandra Pasek, Halina Pracuch, Zofia Prochwicz, Marian Sipióra, Anna Ślęczka, Tadeusz Ziobro oraz osoby zaprzyjaźnione: Elżbieta Duda, Marta Gabryś, Janina Woźniak, Tadeusz Woźniak. Spotkanie fotografowała niżej podpisana prezes Zarządu KPW organizatorka wycieczki wraz z Haliną Dyląg i Aleksandra Pasek, v-ce prezes. Dziękujemy Siostrom Benedyktynkom za możliwość zwiedzania opactwa, a dr hab. Andrzejowi Włodarko i Wojciechowi Nowakowi za oprowadzanie, Tadeuszowi Ziobro za pomoc w rejestracji grupy i rozdanie wszystkim kopii nadania solanek dla klasztoru Benedyktynek w Staniątkach.
Opracowała Jadwiga Duda
