22.01. (wtorek) 2025 r. o godz.12.00-tej w Wieliczce z inicjatywy Burmistrza Miasta i Gminy Wieliczka, Oddziału Krakowskiego Instytutu Pamięci Narodowej (IPN), Stowarzyszenia „Klub Przyjaciół Wieliczki” (KPW), Związku Strzeleckiego „Strzelec” w Krakowie na Cmentarzu Komunalnym rozpoczęły się obchody ku pamięci powstańców styczniowych. 22 stycznia przypadała 162. rocznicę (1863-2025) wybuchu Powstania Styczniowego skierowanego przeciwko Rosji.
Hołd oddano tym, co walczyli z bronią w ręku, o niepodległą Polskę. Uroczystość odbywała się przed Domem Przedpogrzebowym na frontonie, którego znajduje się tablica z 1938 r. upamiętniająca imiona i nazwiska 23 powstańców, którzy na ochotnika z Galicji pod zaborem austriackim poszli do Królestwa Polskiego, będącego pod zaborem rosyjskim walczyć o niepodległość Polski. U podnóża tablicy znajdowała się plansza z imionami i nazwiskami powstańców odnalezionymi dodatkowo w źródłach historycznych przez Stanisława Stawarczyka, prawnuka powstańca Błażeja Hyszki oraz druga plansza z fotografiami grobów powstańców na wielickim cmentarzu.
Uroczystość prowadziła Urszula Mrowca ze Związku Strzeleckiego (ZS) „Strzelec”. Starszy chorąży Hubert Cora, dowódca Jednostki Strzeleckiej 2077 ZS ustawił wartę - dwóch strzelców przy tablicy. Wprowadzono sztandar Związku Strzeleckiego. Przybyli na uroczystość odśpiewali hymn narodowy „Jeszcze Polska nie zginęła”. St.ch. Hubert Cora wygłosił przemówienie o historii Związku Strzeleckiego i Józefie Piłsudski, który miał wielki szacunek dla weteranów powstania styczniowego. Głos oddano Jadwidze Dudzie, prezes Stowarzyszenia „Klub Przyjaciół Wieliczki"(KPW), która w zarysie przedstawiła historię powstania i jego konsekwencje. Po III rozbiorze Polski w 1795 r. dokonanym przez Rosję, Austrię i Prusy - Królestwo Polskie z Warszawą znalazło się pod zaborem rosyjskim. W Warszawie rządził carski gubernator Mikołaj Berg. W październiku 1861 r. w Królestwie Polskim i guberniach litewskich wprowadzono stan wojenny. Iskrą zapalną dla powstania był „Branka” czyli przymusowy pobór polskiej młodzieży do wojska rosyjskiego na 25 lat. Wyjściem z tej sytuacji był wybuch powstania. Powstanie rozpoczęte zostało przez Centralny Komitet Narodowy („czerwonych”). W pierwszym dniu walki w nocy z 22/23 stycznia 1863 r. przystąpiło do powstania narodowego 4500-6000 ludzi. Mieli 600 strzelb - poszli do walki z kosami, drągami. Powstańcy uderzyli na garnizony rosyjskie w 33 miejscowościach. Powstanie objęło tereny Królestwa Polskiego, Litwę, Białoruś i część Ukrainy. Stoczono 1200 bitew i potyczek z armią rosyjska licząca 340.000 żołnierzy. Centralny Komitet Narodowy przekształcony w Tymczasowy Rząd Narodowy ogłosił „Manifest” wzywający do udziału w powstaniu i wydał dekrety uwłaszczeniowe. W marcu 1863 r. do powstania przystąpili „biali”, którzy zdobyli przewagę w Rządzie Narodowym. Dyktatorami powstania byli: Ludwik Mierosławski, od 10.03. 1863 r. - Marian Langiewicz, a od października 1863 r. Romuald Tarugutt - oni organizowali polskie państwo podziemne. 5.08.1964 r. na stokach Cytadeli Warszawskiej zostali powieszeni członkowie Rządu Narodowego: Romuald Traugutt, Jan Jeziorański, Rafał Krajewski, Józef Toczyński, Roman Żuliński. Ostanie walki powstańców były w jesieni 1864 r. Powstanie trwało 18 miesięcy - zakończyło się klęską. Ostatni dowódca powstania, ksiądz generał Stanisław Brzóska zginął 23.05.1865 r. Po upadku powstania represje rosyjskie dotknęły ok.250.000 ludzi, na Syberię zesłano ok.40.000 powstańców i ok.70.000 cywilów, zabrano ponad 3.300 majątków, stracono 669 osób. Kilka tysięcy osób przymusowo wcielono do rosyjskiego wojska bądź rot aresztanckich. Klęska powstania rozpoczęła okres brutalnej rusyfikacji Królestwa Polskiego. Wspomniała, że 30.01.2013 r. w Wieliczce w sali „Magistrat” zorganizowała i prowadziła 182 spotkanie „Wieliczka-Wieliczanie” pt. „W 150 rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego (1863-2013) - wieliczanie w Powstaniu Styczniowym”, z którego relację opublikowała w zeszycie 127 „Biblioteczki Wielickiej” (2013 r.), a w nim wykaz blisko stu wieliczan zaangażowanych w powstanie i wykaz tych osób, którzy je wspierali m.in. Podoscy z Grajowa, Niedzielscy ze Śledziejowic. Znajdujemy je także w książce Janiny Kęsek pt. „Bochnia i obwód bocheński w latach 1863-1864.W 150 rocznicę Powstania Styczniowego” (2013 r.). Odczytała treść tablicy na Domu Przedpogrzebowym: „1863 22. I. 1938 Tomasz Borzęcki, Stanisław Bączewski, Jan Bogda, Wojciech Chełmecki, Jan Ciepły, Władysław Ciepły, Błażej Hyszko, Ludwik Kolasa, Kasper Jamróz, Tytus Klemensiewicz, Roman Krupa, Seweryn Łempicki, Kazimierz Sałacki, Ignacy Makomaski, Karol Malinowski, Józef Olesiak, Szczęsny Pachel, Marcin Rembacz, Szymon Rupik, Zygmunt Urasiński, Józef Zieliński, Karol Zięba, Adam Znański. Pamięci Bohaterów Powstania Styczniowego. Wieliczka.” Wśród zebranych przed tablica byli przybyli z Krakowa Ewa i Stefan Borzęccy, krewni powstańca wymienionego na tablicy: Tomasza Borzęckiego. W intencji powstańców styczniowych odmówiono modlitwy: „Ojcze Nasz… Zdrowaś Mario… Wieczne odpoczywanie… ”. Kolejno przed tablicą kwiaty złożyli: Rafał Ślęczka, Burmistrz Miasta i Gminy Wieliczka z Beatą Chorobik, dyrektor Biblioteki Miejskiej w Wieliczce i Antonim Sową, dyrektorem Zarządu Cmentarza Komunalnego w Wieliczce; Starostwo Wielickie reprezentowali: Ewa Ptasznik, wicestarosta Powiatu Wielickiego, Adam Kociołek, były starosta, a obecnie radny Rady Powiatu Wielickiego i Tadeusz Luraniec, IPN Jacek Kwilosz, zastępca Naczelnika Oddziałowego Archiwum i Roksana Szczypta-Szczęch, Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka: Marek Skubisz i Jakub Strynowicz, Gminna Radę Seniorów w Wieliczce: Hanna Kozioł, przewodnicząca, Piotr Marzec, Andrzej Helmecki, Paweł Gajos, sołtys Kokotowa i Kazimierz Windak, sołtys Koźmic Wielkich, Zarząd i Radę Osiedla H. Sienkiewicza-A. Asnyka-W. Pola: Dorota Stec-Fus i Maria Nawrot, Łukasz Janus z Wielickiej Lokalnej Organizacji Turystycznej, delegacja „Klubu Przyjaciół Wieliczki” w składzie: Jadwiga Duda, Anna Kisiel, skarbnik, Elżbieta Kawecka-Cebula, członek Zarządu, Marta Borowiec, Katarzyna Czubak, Stanisław Cygankiewicz, Jan Matzke, Antoni Obrzud, Bohdan Piotrowicz, Zofia Prochwicz, Marian Sipióra, Anna i Tadeusz Woźniakowie. Dodam, ze członkami KPW są wyżej wymienieni: Hubert Cora, Hanna Kozioł, Maria Nawrot, Ewa Ptasznik. Następnie wykonano zdjęcie uczestników uroczystości przez ww. tablicą, po czym pod przewodnictwem Jadwigi Dudy udano się na groby powstańców styczniowych: Zygmunta Urasińskiego w kw. XIII, Błażeja Hyszko, zmarł (zm.) w 1918 r. w kw. XIV, Wojciecha Chełmeckiego zm. w 1888 r., w kw. XIII, Ludwika Kolasy zm. w 1917 r. w kw. XI, Kazimierza Sałackiego zm. w 1915 r. w kw. Xa, Karola Malinowskiego zm. w 1892 r., w kw. IV, Seweryna Junoszy Łempickiego zm. w 1931 r. w kw. III, Jana Bogdy zm. w 1908 r. i Jacka Białyni-Rzepeckiego zm. w 1917 r. w kw. I, Józefa Zielińskiego zm. w 1897 r. w kw. I, Władysława Ciepłego zm. w 1907 r. w kw. I. Na każdym z grobów zapalono znicz i odmawiano modlitwę: „Wieczne odpoczywanie racz mu dać Panie a światłość wiekuista niechaj Mu świeci. Niech odpoczywa w pokoju wiecznym Amen”. Zatrzymano się także w kw. X, nad grobem Józefa Jagielskiego (1890-1951), burmistrza Wieliczki w latach 1934-1939, który w 1938 r. ogłosił zbieranie przez Magistrat danych o powstańcach styczniowych związanych z Wieliczką-otrzymał od mieszkańców 23 nazwiska i dla nich wykonano tablice na Domu Przedpogrzebowym. Przy grobach powstańców były biało-czerwone tabliczki z rokiem 1863 wykonane przez Stanisława Stawarczyka. Dziękujemy. Na zakończenie uroczystości wykonano wspólne zdjęcie przy wejściu na cmentarz od strony ul J. Piłsudskiego, przy grobie Władysława Ciepłego. Bogu wdzięczni jesteśmy za piękną pogodę. Przebieg uroczystości fotografował m.in. Przemysław Sadowski z Urzędu Miasta i Gminy Wieliczka. Afisze na uroczystość wykonał Łukasz Bira z UMiG Wieliczka.
O godzinie 13.00-tej w wielickim „Magistracie” była: Aneta Tracz, dyrektor Wydziału Promocji, Rozwoju i Komunikacji Społecznej UMiG Wieliczka, młodzież z opiekunami ze Wspólnoty Młodzieży Niepełnosprawnej z Wieliczki i Środowiskowego Domu Samopomocy z Tomaszkowicach, Panie z Gminnej Rady Seniorów oraz Kół Gospodyń Wiejskich, grupa która przybyła z cmentarza, w tym Zbigniew Zając, sołtys Paweł Gajos, członkowie KPW: Marta Borowiec, Hanna Kozioł, Jan Matzke, Antoni Obrzud, Zofia Prochwicz i inni. Dla tej grupy Jadwiga Duda wygłosiła prelekcje o wieliczanach, którzy brali udział w powstaniu styczniowym i są wymienieni na tablicy na Domu Przedpogrzebowym na cmentarzu - prezentowała także fotografie grobów. Zaprezentowała plan wielickiego cmentarza wykonany w 1990 r. przez mgr inż. arch. Andrzeja Gaczoła z legendą, w której są zaznaczeni powstańcy styczniowi. Następnie Roksana Szczypta-Szczęch z IPN prowadziła warsztaty szycia kokardy narodowej - każdy z uczestników ją wykonywał, i wygłosiła prelekcję z prezentacją slajdów o godle Polski, barwach, fladze i hymnie narodowym. Zebrani wystąpienia nagrodzili gromkimi brawami. Przemysław Sadowski fotografował przebieg spotkania. Wszystkim biorącym udział w uroczystości upamiętniającej powstańców styczniowych serdecznie dziękuję. Brak było uczniów i nauczycieli ze szkół wielickich. Od 20 stycznia b.r. mają ferie…To nie jest usprawiedliwienie nieobecności na obchodach 22.01.2025 r. Trzeba pracować nad stworzeniem Koła Młodych Miłośników Wieliczki, a wspomnę że w latach 1999-2009 były takowe w pięciu szkołach Wieliczki, miały nauczycieli-opiekunów, z ramienia wielickiej Biblioteki byłam animatorem tych Kół i ich członkowie uczestniczyli w wydarzeniach patriotycznych w Wieliczce. Dodam, że Stowarzyszenie „Klub Przyjaciół Wieliczki” od 2002 r. co roku było inicjatorem uroczystości upamiętniających powstańców styczniowych i z inicjatywy naszego Stowarzyszenia mamy w Wieliczce ulicę Powstania Styczniowego.
Opracowała Jadwiga Duda
